Türkiye İklimi
TÜRKİYE İKLİMİ
Türkiye, genelde Akdeniz ikliminin etkisi altındadır. Ancak bununla beraber, birbirlerinden belirgin farklarla ayrılabilen karasal ve Karadeniz iklimleri de etkili olmaktadır.
Türkiye İkliminde Etkili Faktörler
Matematik Konumu
Türkiye konumu itibariyle güneş ışınlarının dik geldiği alanın dışındadır. Güneş ışınlarının düşme açısında yıl boyunca büyük farklar vardır. Bunun sonucu olarak Türkiye iklimlerinde yıllık sıcaklık farkları fazladır. Dört mevsim belirgin olarak yaşanır.
Türkiye bulunduğu konumdan farklı hava kütlelerinin karşılaştığı yerde bulunmaktadır.
Kıyılarımızda sıcaklık güneyden kuzeye doğru azalır.
Türkiye’de yer şekillerinin çeşitlilik göstermesinden dolayı kısa mesafede iklim değişimi fazladır ve aynı tarihlerde farklı mevsim özellikleri yaşanabilmektedir
Yurdumuzun kuzeyinde ve güneyinde dağlar kıyıya paralel uzandığından kıyı ile iç kesim arasında buralarda iklim farklılığı fazladır. Ege Bölgesi’nde ise dağlar kıyıya dik uzandığından farklılık daha azdır.
Yükseltinin etkisiyle sıcaklık Türkiye’de batıdan doğuya doğru azalır. ayrıca yüksek yerler çevresine göre daha fazla yağış alırken, çukur yerler az yağış alır. Örnek,
Bakı etkisinden dolayı dağlarımızın güneye bakan yamaçları bütün yıl kuzey yamaçlarına göre daha sıcaktır.
Kıyı bölgelerde nem fazla olduğunda buralarda hava geç ısınır, geç soğur. Sıcaklık farkları azdır.
Rüzgarların esme yönü
Türkiye’ye kuzeyden gelen rüzgarlar sıcaklığı düşürürken, güneyden gelenler sıcaklığı artırır (enlem etkisinden dolayı).
Basınç merkezleri
Türkiye etrafında oluşan basınç merkezleri de rüzgar ve yağış rejimi üzerinde etkili olmaktadır.
Kış mevsiminde ise, kuzeyden gelen soğuk hava, Akdeniz üzerinden gelen ılık ve nemli havanın etkisine girmektedir. Bu iki hava kütlesinin karşılaşması ile cepheler oluşmakta ve kıyılarda çoğunlukla yağmur, Trakya, iç ve yüksek kesimlerde kar yağışına neden olmaktadır.
Türkiye'de sıcaklık, kıyılarda enlem farkına, iç kesimlerde ise
Sıcaklığın dağılışını gösteren haritalara izoterm (Eş sıcaklık) haritaları denir.
GERÇEK İZOTERM HARİTALARI
Yükseltinin etkisi dikkate alınarak çizilen sıcaklık haritalarıdır.
İNDİRGENMİŞ İZOTERM HARİTALARI
Her yer deniz seviyesinde kabul edilir. Yükseltinin etkisi ortadan kaldırılmıştır. Yani, bütün yükseltilerin sıcaklığı her 200 m de 1 °C artırılarak deniz seviyesine indirgenir.
Sıcaklığın farklı dağılışında yer şekillerinin (Yükselti, eğim, bakı ve dağların uzanış doğrultusu) etkisi ortadan kaldırılarak çizilir.
NOT: Bir yerin gerçek sıcaklığı ile indirgenmiş sıcaklığı arasında fark fazla ise o yerin yükseltisi fazladır. Fark az ise yükselti de azdır
Sıcaklık İle ilgili Problemler
Örnek 1: Bir yerin gerçek sıcaklığı (-5 °C) , indirgenmiş sıcaklığı ise 17°C ise bu yerin denizden yüksekliği kaç metredir?
Cevap: 17- (-5)= 17+5=22 °C
200 m'de 1°C değiştiğinden, 22x200=4400 metredir.
Örnek 2 : 2900 m'de ölçülen sıcaklık (-8 °C) ise bu yerin indirgenmiş sıcaklığı kaç °C 'dir?
Cevap: 2900 / 200 = 14,5 °C sıcaklık artacaktır. Buna göre -8 + 14,5 = 6,5 °C
Örnek 3 : 1800 m yükseklikteki bir merkezin indirgenmiş sıcaklığı 25 °C ise bu yerin gerçek sıcaklığı kaç °C olurdu?
Cevap: 1800/200= 9°C sıcaklık azalacaktır.
Buna göre, 25-9= 16 °C 'dir.
- Yıllık Ortalama Sıcaklık Dağılış
Kıyı kesimlerin sıcaklık ortalaması deniz etkisinden dolayı iç kesimlerden daha yüksektir.
Enlemin etkisiyle
Ülkenin en sıcak kesimleri Güneydoğu Anadolu'nun güneyi ile Akdeniz kıyı kuşağıdır. Buralarda yıllık ortalama sıcaklık 16 °C'nin üzerindedir.
En yüksek sıcaklıklar Akdeniz bölgesinin kıyı kesiminde görülür. Sebepleri : Enlem , deniz etkisi ve Toros kıvrım dağlarının kuzeyden gelen soğuk hava kütlelerini engellemesidir.
En düşük sıcaklıklar Doğu Anadolu’da Erzurum-Kars bölümünde görülür. Sebepleri : Yükseltinin fazla olması, karasallık ,kuzeyden gelen soğuk rüzgarlardır.
Kıyı ile iç kesim arasındaki sıcaklık farkı fazladır.
Kıyı ile iç kesim arasında sıcaklık farkı azalmıştır.
En yüksek sıcaklıklar Güney Doğu Anadolu’da görülür. Sebepleri : Karasallık ve Güneyden gelen sıcak rüzgarların etkisidir.
En düşük sıcaklıklar bu dönemde de Erzurum-Kars Bölümünde görülür. Sebebi ,yükseltisinin fazla olmasıdır.
Türkiye'de mevsimlere, yerel ısınma farklarına , deniz ve karalara bağlı olarak oluşan basınç merkezlerinin yanı sıra, Türkiye'nin dışında oluşan ve Türkiye'yi etkisine alan gezici basınç merkezleri de bulunmaktadır.
Türkiye'yi en çok etkileyen basınç merkezleri şunlardır:
Sibirya Termik Y.B
60° enlemlerinde soğuma ile oluşmuştur. Türkiye’de kışın etkilidir. Etkili olduğu dönemlerde kışlar çok soğuk ve kar yağışlı geçer. Türkiye’ye Kuzeydoğudan sokulur.
30° enlemlerinden kaynağını alır. Türkiye’de bütün yıl etkilidir. En fazla yazın etkilidir. Etkili olduğu yaz mevsiminin kurak olmasının başlıca sebebidir (Alçalıcı hava hareketinden dolayı).
60° enleminde kaynağını alır. Türkiye’de bütün yıl etkilidir. Ancak en fazla kışın etkilidir. Etkili olduğu dönemde kışlar ılık ve yağışlı geçer. Kuzeybatıdan sokulur.
Basra Körfezi çevresinin aşırı ısınmasıyla oluşur. Türkiye’de yazın ekilidir. Samyeli rüzgarları vasıtasıyla Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde etkili olur. 30° Kuzey enlemi çevresinde oluşmasına rağmen, ısınmadan dolayı termik kökenlidir
Türkiye batı rüzgarları kuşağında olmasına rağmen daha çok yerel rüzgarların etkisindedir. Sebebi yer şekilleridir.
Ayrıca , özellikle Karadeniz ve Akdeniz Bölgelerinde Föhn rüzgarı da etkilidir.
Kıyı bölgelerinin nemliliği iç kesimlerden daha yüksektir. Bundan dolayı kıyı kesimlerde yağışlar fazla ve sıcaklık farkları azdır.
Bağıl (nispi) nem en yüksek Doğu Karadeniz Bölümündedir. En düşük Güney Doğu Anadolu’dadır. Güney Doğu Anadolu’da bağıl(nispi) nem %40-%50, Karadeniz Bölgesinde ise %70-%80 civarındadır.
Türkiye’de kar örtülerinin yerde kalma süresi batıdan doğuya doğru artar. Kar yağışı ve don olayının en az görüldüğü bölgemiz Akdeniz Bölgesidir.
YAĞIŞ OLUŞUM ŞEKİLLERİ
OROĞRAFİK (YAMAÇ) YAĞIŞLARI
Yer şekillerinin etkisiyle oluşurlar. Nemli hava kütlesinin bir dağ yamacına çarparak yükselmesi ve soğuması sonucu oluşurlar. Türkiye’de en fazla Karadeniz Bölgesi'nde görülür.
Isınan havanın yükselerek soğuması sonucu oluşurlar. Türkiye genelinde sıcak dönemlerde görülen yağışlar bu şekildedir. En fazla İç Anadolu ve Doğu Anadolu Bölgelerinde görülür. Bu yağışlara halk arasında Kırkikindi yağışları denir.
CEPHESEL (FRONTAL )YAĞIŞLAR
Sıcak ve soğuk hava kütlelerinin karşılaşma alanlarında meydana gelen yağışlardır.
Sadece Orta kuşakta ülkelerinde kışın görülür. Türkiye'de, özellikle kış mevsiminde görülen yağışların çoğu cephesel kökenlidir. En fazla Akdeniz Bölgesinde görülür.
Türkiye'de yağışın dağılışını incelediğimizde şu özellikler görülür:
Türkiye'de yağış dağılışı haritası ile yer şekilleri haritası karşılaştırıldığında, aralarında yakın ilgi bulunduğu tespit edilmektedir.
Doğu ve Batı Karadeniz bölümleri , Ege’de Menteşe yöresi, Akdeniz’de Batı ve Orta Toroslar, Hatay’da Nur Dağları ve G.Doğu Toroslar’da Hakkari çevresidir. Ayrıca Doğu ve Batı Anadolu’daki bazı yüksek dağlar.
En fazla yağış alan yer Rize çevresidir. (2400 mm. den fazla) Sebebi;güneyindeki yüksek dağların hakim rüzgar yönüne dik olması etkilidir.
Türkiye'de az yağış alan yerler (500 mm’nin altında), İç Anadolu, Güneydoğu Anadolu ve yer yer Doğu Anadolu'nun çukur yerleridir. En az yağışalan yer, Tuz Gölü çevresi ile Iğdır Ovası civarıdır (250 mm nin altında)
Yağışın mevsimlere dağılımı (yağış rejimi) bakımından bölgeler arasında önemli farklılıklar görülür.
